Skąd bierze się jąkanie u dzieci i jak je leczyć?

Jąkanie to trudność w płynnym wypowiadaniu słów, objawiająca się powtarzaniem sylab, przeciąganiem dźwięków lub blokowaniem wypowiedzi. Może towarzyszyć temu napięcie mięśni twarzy, szyi lub nawet ciała, a także lęk przed mówieniem w sytuacjach społecznych.

Rodzaje jąkania

Jąkanie charakteryzuje się utrudnieniami w płynności mowy. Choć większość ludzi kojarzy jąkanie jako jedno zaburzenie, można je podzielić na kilka rodzajów, w zależności od przyczyn i okoliczności jego występowania. Ze względu na wiek możemy wyróżnić jąkanie u dzieci, jąkanie u młodzieży i jąkanie u dorosłych. Jednak tradycyjny podział jąkania obejmuje:

• Jąkanie kloniczne- przypomina rodzaj przerywanej mowy i polega na powtarzani głosek, sylab, części słów lub zdań.
• Jąkanie toniczne- charakteryzuje się nagłymi i silnymi napięciami mięśni odpowiedzialnych za mówienie. W tym przypadku następuje chwilowy, całkowity zanik mowy i może to wyglądać tak, jakby osoba próbowała mówić, ale nie mogła wydać z siebie żadnego dźwięku, często towarzyszą temu widoczne napięcia mięśni twarzy, szyi lub ciała.
• Jąkanie kloniczno-toniczne – czyli jąkanie mieszane gdzie u osoby jąkającej mogą występować oba typy zaburzenia mowy.

Co jest przyczyną jąkania?

Przyczyny jąkania są złożone i u różnych osób jąkanie może występować wskutek innych czynników. Istnieją przesłanki, że jąkanie może mieć podłoże genetyczne. Według przeprowadzonych badań u większości pacjentów w rodzinie znajdowała się osoba, która miała problemy z płynnością mowy.

Jednak przyczyny jąkania mają także podłoże neurologiczne. Obszary mózgu odpowiedzialne za mowę i koordynację mięśni różnią się aktywnością u osób mówiących plennie w porównaniu do osób jąkających się. Jąkanie może wiec być również spowodowane różnego rodzaju urazami mózgu lub chorobami neurologicznymi. Jąkanie nabyte wskutek chorób neurologicznych zazwyczaj pojawia się późniejszym okresie życia, a nie w dzieciństwie.

Za jąkanie u dzieci odpowiedzialny jest rozwój mowy. W przypadku jąkania rozwojowego potrzeby komunikacyjne dziecka mogą przekraczać jego zdolności językowe. Jest to zazwyczaj okres od 2. do 5. roku życia kiedy układ nerwowy dziecka wciąż się rozwija.

Jąkanie częściej dotyka także osoby bardziej wrażliwe emocjonalnie, podatne na lęk czy mające trudności z radzeniem sobie z presją społeczną. Jąkanie jako reakcja na trudne emocje nasila się w sytuacjach stresowych u osób z predyspozycjami do jąkania. W niektórych przypadkach środowisko, w którym wychowuje się dziecko ma wpływ na rozwój jąkania. Nadmierna presja na dziecko i oczekiwania dotyczące doskonałej mowy, a także naśladowanie wzorców mowy w otoczeniu mogą przyczyniać się do rozwoju tego zaburzenia.

Czy jąkanie przechodzi samoistnie?

Choć specjaliści spierają się co do tego czy jąkanie może ustąpić samoistnie to w wielu przypadkach można to zaobserwować. Przykładem jest tymczasowe jąkanie rozwojowe u małych dzieci, które ustępuje w miarę dojrzewania układu nerwowego i rozwijania się zdolności językowych. Czynnikiem sprzyjającym smolistemu ustąpieniu jąkania jest przede wszystkim wiek. Im młodsze dziecko zaczyna się jąkać, tym większa szansa, że jąkanie ustąpi samoistnie. Jednak jąkanie występujące między a 2., a 5. rokiem życia nie powinno trwać dłużej niż pół roku. Jeśli trudności z płynnością mowy utrzymują się dłużej, potrzebna jest pomoc specjalisty jak logopeda.

Przyjmuje się także, że dziewczynki częściej niż chłopcy „wyrastają” z jąkania, tak samo jak dzieci, które szybko rozwijają zdolności umiejętności językowe i komunikacyjne. 

Warto jednak zwracać uwagę na ewentualne zaburzenia mowy u dziecka, gdyż czasem jąknie może objawiać się w subtelnej formie, a bez odpowiedniej terapii postępuje w efekcie czego w przyszłości dziecko może mieć problemy w efektywnym komunikowaniu się z otoczeniem.

Jak wyleczyć jąkanie?

Jeśli jąkanie trwa przez dłuższy czas lub nasila się, warto zasięgnąć porady logopedy. Wczesna interwencja może zwiększyć szansę na poprawę płynności mowy i zapobiegnie utrwaleniu się problemu w późniejszym życiu. Leczenie jąkania jest zindywidualizowane i może obejmować różne podejścia w zależności od wieku pacjenta, stopnia nasilenia objawów oraz przyczyn jąkania. Terapia często jest wieloaspektowa i łączy metody logopedyczne, behawioralne i psychologiczne.  

Terapia logopedyczna obejmuje techniki płynnej mowy, modyfikacji jąkania oraz odpowiednio dobrane ćwiczenia oddechowe, natomiast terapia poznawczo-behawioralna pomaga pacjentom radzić sobie z negatywnymi emocjami i myślami, które mogą nasilać jąkanie.

W terapii jąkania u dzieci kluczowe jest zaangażowanie rodziców. Logopeda uczy rodziców, jak wspierać dziecko w trudnych momentach i jak stworzyć spokojne, bezstresowe środowisko do komunikacji. Rodzice są zachęcani do mówienia wolniej, spokojniej, z przerwami, co pomaga dziecku lepiej radzić sobie z jąkaniem.

Warto pamiętać, że leczenie jąkania jest procesem wieloetapowym i wymaga systematyczności w ćwiczeniach zarówno z terapeutą jak i w środowisku domowym.