Serce - budowa, działanie i rola w organizmie

Budowa serca

Serce jest mięśniem o stożkowatym kształcie z wierzchołkiem zwróconym ku dołowi, a wielkość serca jest porównywalna do wielkości pięści danego człowieka.

Organ ten jest strukturą złożoną, a budowa serca dzieli się na cztery jamy serca składające się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Przedsionki oddziela od siebie przegroda międzyprzedsionkowa, a komory przegroda międzykomorowa. Przedsionek prawy łączy z prawą komorą otworem zwanym ujęciem przedsionkowo-komorowym prawym zaopatrzonym w zastawkę trójdzielną . W analogicznym ujściu przedsionkowo- komorowym lewym znajduje się zastawka dwudzielna zwana mitralną. Zastawki serca umożliwiają przepływ krwi we właściwym kierunku. Krew z pozbawiana tlenu wpływa do prawego przedsionka, a stamtąd do prawej komory, która pompuje ją do płuc, gdzie zachodzi wymiana gazowa i utleniona krew spływa z płuc do lewego przedsionka, a następnie do lewej komory, która wyrzuca ją przez zastawkę aortalną do tętnicy głównej i dużego krążenia krwi.

Pod względem czynnościowym odróżniamy serce lewe i serce prawe. Serce prawe pompuje krew żylną, natomiast serce lewe tłoczy krew tętniczą. Bezpośrednio z serca wychodzą duże naczynia krwionośne, takie jak aorta, tętnica płucna oraz żyły główne, które zapewniają przepływ krwi do i z organizmu.

Mięsień sercowy nawyzywany jest sierdziem. Wnętrze czterech jego ram to wsierdzie, natomiast zewnętrzna warstwa przylegająca do serca to nasierdzie, a całość znajduje się swego rodzaju zamkniętym worku zwanym osierdziem.

Gdzie jest serce?

Choć zazwyczaj kojarzymy, że serce znajduje się po lewej stronie naszego ciała, jest to fałszem. W rzeczywistości serce leży w śródpiersiu zajmując jego centralną, przednią część. Dokładniej to gdzie jest serce możemy zlokalizować za mostkiem, na przestrzeni od III do IV żebra.

Serce ma lekko skośny kształt i jego podstawa jest zwrócona jest ku górze, nieco w prawo i ku tyłowi, natomiast wierzchołek w dół, w lewo i ku mostkowi. Dolna powierzchni komory lewej i prawej przylega do przepony, a ze ścianą klatki piersiowej styka się głownie komora prawa. Ta orientacja sprawia, że lewa strona klatki piersiowej określana jest tą po której stronie jest serce, mimo że organ położny jest centralnie.

Takie umiejscowienie serca nie jest bez znaczenia. Położenie w centralnej części klatki piersiowej gwarantuje ochronę przez struktury żeber i mostek przed urazami mechanicznymi. W okolicach serca znajdują się inne ważne struktury jak duże naczynia krwionośne, do których zalicza się aortę, żyły główne i tętnice płucne oraz przełyk i tchawicę. Z obu stron serca występują płuca, a dolną część zajmuje przepona oddzielająca klatkę piersiową od jamy brzusznej.

Czy serce boli?

Odpowiadając na pytanie czy serce boli należy wyjaśnić, że samo serce nie posiada receptorów bólowych, a dyskomfort określany bólem serca pochodzi z tkanek zewnętrznych otaczających ten narząd jak osierdzie czy naczynia krwionośne.

Gdzie boli serce?

To gdzie boli serce ciężko jednoznaczniej określić, a ból serca bywa rożny w zależności od jego przyczyny. Najczęściej umiejscowiony jest w środkowej części klatki piersiowej, tuz za mostkiem. Nie można także odpowiedzieć na pytanie jak boli serce, a kardiolodzy twierdzą, że ich pacjenci skarżą się najczęściej na bóle o charakterze uciskającym, gniotącym, piekącym lub dławicowym. W niektórych przypadkach ciężko jednoznacznie określić gdzie boli serce, ponieważ ból może promieniować do innych części ciała na przykład do lewego ramienia, szyi, szczęki, pleców, a nawet żołądka. 

Klujący ból serca nasilający się przy głębokim wdechu, kaszlu lub zmianie pozycji może być objawem zapalenia osierdzia czyli tkanki otaczającej serce, natomiast nagły i silny ból promieniujący do pleców jest zazwyczaj spowodowany rozwarstwieniem aorty.

Każdy niepokojący ból w okolicy serca wymaga konsultacji z lekarzem, zwłaszcza jeśli jest silny, promieniujący lub towarzyszą mu inne objawy, jak duszność czy zawroty głowy.

Z czym można pomylić ból serca?

Ból w klatce piersiowej nie zawsze jest tożsamy z chorobami kardiologicznymi.  To z czym można pomylić ból serca może być zwykłą niestrawnością, problemami z układem mięśniowym lub oddechowym.

Najczęściej ból w klatce piersiowej bywa mylony z niestrawnością żołądkową i problemami trawiennymi takimi jak refluks żołądkowo-przełykowym lub wrzody.

Ból związany z bólem mięśni brzucha może promieniować do okolic międzyżebrowych i być błędnie identyfikowany jako ból serca.

Problemy z kręgosłupem często promieniują do brzucha i przedniej części klatki piersiowej.

Neuralgia międzyżebrowa to bol występujący w okolicach żeber, który nasila się podczas ruchu czy kaszlu. Choć epizody neuralgii są krótkotrwałe, charakteryzuje je powtarzalność, a u niektórych pacjentów, schorzenie to ma charakter przewlekły.

Położenie głównych organów układu oddechowego związane jest z tym, że choroby takie jak zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc mogą powodować ból w klatce piersiowej i być mylone z  problemami układu krążenia.

Stres emocjonalny może powodować nerwobóle i prowadzić do uczucia ucisku, duszności i bólu w klatce piersiowej bez wyraźnej przyczyny fizycznej.

Funkcje serca

Serce jest centralnym organem układu krążenia, który pracuje nieustannie przez całe nasze życie, funkcje serca są podstawą naszego życia, a gdy jego praca jest zaburzona mogą wstępować poważne konsekwencje dla naszego całego ciała.

Pompowanie krwi

Aby krew mogła spełnić swoje ważne zadania musi nieustannie i sprawnie krążyć po organizmie. Jamy serca tłoczą krew do naczyń nadając jej właściwy kierunek ruchu. Serce odpowiada zarówno za mały i duży obieg krwi. Zachowanie równowagi pomiędzy tymi systemami jest istotne, ponieważ obieg mały, zwany inaczej płucnym odpowiada za wymianę gazową dwutlenku węgla i utlenienie krwi, która w obiegu dużym czyli systemowym jest rozprowadzana po całym organizmie dostarczając tlen i substancje odżywcze.

Regulowanie ciśnienia krwi

Ciśnienie konieczne jest dla utrzymania przepływu krwi przez narządy i tkanki. Powstaje ono w zamkniętym układzie naczyniowym dzięki skurczom mięśnia sercowego oraz oporowi jaki stawia na obwodzie sieć drobnych tętniczek. Skomplikowane mechanizmy utrzymują ciśnienie krwi na odpowiednim poziomie, zapewniającym właściwe ukrwienie różnych narządów.

Zaopatrywanie tkanek w tlen i składniki odżywcze

Krew krążąca w organizmie dostarcza tlen i niezbędne substancje odżywcze do wszystkich tkanek i narządów, umożliwiając im prawidłowe funkcjonowanie.

Usuwanie produktów przemiany materii

Krew odbiera z tkanek dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii, które następnie są transportowane do narządów odpowiedzialnych za ich eliminację, takich jak płuca i nerki.

Transport hormonów

Hormony niezbędne dla regulacji kluczowych funkcji organizmu jak metabolizm, wzrost czy reakcje na stres są transportowane wraz z krwią przepompowywaną przez serce. Samo serce produkuje ANP, będące hormonem regulującym objętość i ciśnienie krwi.

Regulacja temperatury ciała

Krew krążąca w organizmie pomaga w rozprowadzaniu ciepła, co jest ważne dla utrzymania stałej temperatury ciała.

Co szkodzi sercu?

Serce, jako najważniejszy mięsień w ciele człowieka, wymaga szczególnej troski i uwagi, a współczesny styl życia może stanowić poważne zagrożenie dla jego zdrowia.

·        Niezdrowa dieta. Największym wrogiem serca jest niezdrowa dieta. Spożywanie dużych ilości tłuszczów trans, soli i cukru prowadzi do podwyższenia poziomu cholesterolu, nadciśnienia tętniczego oraz otyłości.

·        Brak aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia i brak ruchu wpływa na wzrost masy ciała i osłabienie mięśnia sercowego. Regularne ćwiczenia poprawiają funkcjonowanie układu krwionośnego i wzmacniają serce.

·        Częste infekcje bakteryjne i wirusowe. Niektóre infekcje wirusowe jak grypa ,COVID- 19 czy choroby bakteryjne mogą prowadzić zarówno do bezpośredniego uszkodzenia struktur serca, jak i działać pośrednio, przez wywoływanie przewlekłego stanu zapalnego.

·        Stres. Stres jest cichym zabójcą. Chroniczne napięcie jest powiązane także ze wzrostem poziomu kortyzolu, który nie jest obojętny dla zdrowia serca i układu krążenia.

·        Brak snu. Zbyt mała ilość snu wpływa na zdolności regeneracyjne organizmu. Bez odpowiedniej ilości odpoczynku, nasze ciało, w tym serce nie jest w stanie funkcjonować w pełni sił. Tym bardziej że niewystarczająca ilość odpoczynku nocnego wpływa negatywnie na ciśnienie krwi oraz poziom stresu.

·        Używki. Substancje zawarte między innymi w dymie papierosowym i alkoholu wpływają szkodliwie na zdrowie serca i układ krążenia.

W trosce o zdrowie serca należy wprowadzić zmiany w coodzinnym życiu. Dokoniwanie właściwych wyborów żywieniowych, unikanie używek i zadbanie o odpowiedni poziom aktywności zmiejszają ryzyko chorob serca.

Warto również pamiętać o wykonywaniu badań profilaktycznych takich jak EKG, echo serca czy badania wysiłkowe, zwłaszcza jeśli znajdujemy się w grupie ryzyka lub zauważymy pierwsze niepokojące sygnały płynące z układu sercowo-naczyniowego.

Szczególną uwagę powinny poświecić osoby po 45. roku życia, palące papierosy, cierpiące na cukrzycę, nadciśnienie, mające tendencję do nadwagi i otyłości, a także pacjenci, u których w historii rodzinnej występowały choroby układu sercowo-naczyniowego.  

Bibliografia

D. Rogacka, H. Wysocki; Dławica mikronaczyniowa i zaburzenia percepcji bólu jako główne składowe patogenetyczne kardiologicznego zespołu X

M. Hoffman, W. Rydlewska- Sadowska; Serce i jego choroby

D. Aleksandrow, A. Michajlik; Jak ustrzec się choroby wieńcowej i zawału serca