PCOS - co to jest i jak rozpoznać zespół policystycznych jajników

Co to jest PCOS? Wyjaśnienie i mechanizm powstawania zaburzenia

Szacuje się, że około zespół policystycznych jajników dotyka nawet 15% kobiet, choć wiele z nich nie wie co to jest PCOS i jakie są jego objawy, a o diagnozie dowiaduje się zazwyczaj w momencie nieudanych prób zapłodnienia.

Zespół policystycznych jajników czyli PCOS jest więc zaburzeniem hormonalnym występującym u kobiet w wieku rozrodczym. Schorzenie to wpływa na nie tylko na funkcjonowanie jajników, ale także na gospodarkę hormonalną i metabolizm.

PCOS charakteryzuje się tym, że organizm kobiety produkuje więcej androgenów takich jak testosteron, a w jajnikach obserwuje się wiele małych pęcherzyków, które nie dojrzewają prawidłowo zaburzając owulację.

Choć przyczyny PCOS nie są do końca znane, to istnieją pewne zmienne, które wpływają na zwiększone ryzyko zachorowania i należą do niech: inne zaburzenia hormonalne, insulinooporność, uwarunkowania genetyczne oraz czynniki środowiskowe, styl życia i otyłość.

PCOS objawy – jak je rozpoznać?

Zespól policystycznych jajników niesie ze sobą szereg objawów. Najczęstszym są nieregularne miesiączki,k którym często towarzyszy ból. Cykl menstruacyjny jest wydłużony, lub zanika na jakiś czas, a owulacja w ogóle nie występuje. Wiąże się to z problemami z zajściem w ciąże, kiedy najczęściej dochodzi do wykrycia choroby.

Nadmiar androgenów w PCOS powoduje problemy z cerą i włosami. U kobiet nasila się trądzik hormonalny, występujący głównie na żuchwie, ale także na plecach. Włosy zazwyczaj są osłabione, rosną wolniej i dochodzi do ich przerzedzenia. Zmiany w ich wyglądzie są charakterystyczne dla łysienia androgenowego, gdzie występuje wzmożone wypadanie na czubku głowy w okolicach przedziałka.

Na ciele można zauważyć ciemniejsze pogrubione plamy. Najczęściej pojawiają się na karku, pod pachami, w pachwinach i pod piersiami. Powstają wskutek insulinooporności i nadmiaru hormonów, które stymulują namnażanie komórek skóry. Plamy mają ciemniejszy odcień i szorstką powierzchnię.

Hirsutyzm w PCOS cechuje nadmierny wzrost ciemnych, grubych włosów w miejscach typowych dla mężczyzn, takich jak twarz, broda, klatka piersiowa czy brzuch. Powodem jest nadmiar androgenów i większa wrażliwość mieszków włosowych na ich działanie. Objaw często prowadzi do dyskomfortu psychicznego, wpływa na pewność siebie i relacje społeczne dlatego wymaga zarówno terapii medycznej, jak i wsparcia psychicznego.

Pacjentki często skarżą się na szereg problemów wynikających ze zmian metabolicznych w PCOS. Objawy wynikają głównie z insulinooporności, która zaburza gospodarkę glukozą i sprzyja podwyższonemu poziomowi cukru we krwi. Wiele osób doświadcza łatwego przybierania na wadze, szczególnie w okolicy brzucha, oraz trudności z jej redukcją. Mogą pojawiać się podwyższone triglicerydy i obniżony poziom dobrego cholesterolu, a nieleczone zaburzenia zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych.

Kobiety z PCOS często odczuwają zmęczenie i wahania nastroju wynikające z zaburzeń hormonalnych oraz insulinooporności, które wpływają na poziom energii i stabilność emocji. Pacjentki często odczuwają ciągłe osłabienie, trudności z koncentracją oraz nagłe zmiany samopoczucia.

Choć te objawy są charakterystyczne dla PCOS, należy pamiętać, ze ich występowanie i nasilenie jest kwestia indywidulaną i mogą się różnić u konkretnej osoby. Dlatego ważne jest postawienie odpowiedniej diagnozy przez lekarza, który po zebraniu wywiadu i przeprowadzeniu odpowiednich badań potwierdzi schorzenie.

Jak diagnozuje się PCOS u kobiet?

Wiele kobiet zastanawia się przy PCOS, jakie badania należy wykonać, aby potwierdzić diagnozę i rozpocząć odpowiednie leczenie. W diagnostyce zespołu policystycznych jajników stosuje się zazwyczaj tzw. kryteria rotterdamskie. Wymagają one spełnienia przynajmniej dwóch z trzech warunków jak:

1. Zaburzenia owulacji

2. Objawy nadmiaru androgenów (kliniczne lub biochemiczne)

3. Obraz policystycznych jajników w USG

Cała diagnostyka jest jednak złożona i zaczyna się tradycyjnie od wywiadu lekarskiego podczas którego lekarz zapyta o objawy, a następnie skieruje na badani USG. Badanie w diagnostyce PCOS wykonuje się przezpochwowo, a gdy jest to nie możliwe przezodbytnicze .Najlepiej wykonać je na początku cyklu w celu otrzymania obrazu ewentualnych zaburzeń w wyglądzie jajników.

Kolejnym krokiem jest panel hormonalny z badań krwi, który najlepiej zrobić miedzy 3., a 5. dniem cyklu. Do badań należy przystąpić rano będąc na czczo. Zwykle wykonuje się:

• testosteron całkowity i wolny / SHBG,
• DHEA-S,
• LH, FSH (stosunek LH/FSH czasem podwyższony),
• prolaktyna,
• TSH, FT4 (aby wykluczyć choroby tarczycy),
• 17-OH-progesteron (aby wykluczyć inne zaburzenia hormonalne),
• insulina i glukoza na czczo / krzywa insulinowa i glukozowa,
• profil lipidowy.

Po otrzymaniu wyników i na podstawie wcześniej przeprowadzonego wywiadu lekarz może wykluczyć inne choroby, które mają podobne objawy i postawić właściwą diagnozę.

Jakie badania są najważniejsze?

Rozpoznanie PCOS jest skomplikowane, ponieważ wiele chorób może mieć podobne objawy. Badania obrazowe jajników bywają niewystarczające, ponieważ nie każdy z policystycznymi jajnikami w USG ma PCOS, a sam obraz nie świadczy o zaburzeniach hormonalnych. Wiele kobiet ma liczne pęcherzyki jako cechę fizjologiczną, zwłaszcza młode pacjentki lub po odstawieniu antykoncepcji.

PCOS wymaga przede wszystkim  badania nadmiaru androgenów lub zaburzeń owulacji. Badania hormonalne z krwi są niezwykle istotne w diagnostyce zespołu policystycznych jajników ponieważ pozwalają ocenić realne zaburzenia pracy jajników i nadnerczy. To one ujawniają podwyższony testosteron, nieprawidłowe LH, insulinooporność czy problemy z prolaktyną. USG pokazuje jedynie wygląd jajników, natomiast krew odzwierciedla procesy zachodzące w organizmie. Dlatego dopiero połączenie obrazu klinicznego, badań hormonalnych i USG pozwala postawić właściwą diagnozę.

Jakie są najskuteczniejsze metody leczenia PCOS?

Leczenie zespołu policystycznych jajników jest procesem trudnym i dostosowanym do indywidualnych objawów pacjentki. Podstawą leczenia, niezależną od innych czynników jest zmiana trybu życia. Wprowadzenie odpowiedniej ilości aktywności fizycznej i zmiana diety pomoże zmniejszyć insulinooporność, obniżyć androgeny i poprawić owulację.

Leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj ukierunkowane na objawy i może obejmować terapię hormonalną jak dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, progesteron czy tabelki o działaniu antyandrogennym.

Z kolei w przypadku problemów metabolicznych jak insulinooporność, oprócz diety, lekarz może zlecić terapię metforminą poprawiającą gospodarkę glukozową.

Jeśli pacjentka stara się o dziecko i terapia hormonalna w postaci tabletek antykoncepcyjnych nie jest wskazana, stosuje się hormony żeńskie jak progesteron i leki wpływające na indukcję owulacji.

Warto także uzupełnić dietę o suplementy, które nie zastąpią leczenia ale mogą skutecznie wspierać terapię. Godne uwagi są inozytol, witamina D, kwasy omega-3 i chrom.

Jak skutecznie monitorować objawy i postępy leczenia?

Monitorowanie objawów oraz postępów leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS) stanowi kluczowy element skutecznej terapii, ponieważ pozwala ocenić, czy podjęte działania przynoszą oczekiwane rezultaty oraz czy konieczne jest wprowadzenie zmian w leczeniu.

Podstawowym obszarem obserwacji jest cykl miesiączkowy. Zaniepokoić powinna nas  jego nieregularność. Istotnym elementem jest więc prowadzenie kalendarza menstruacyjnego pozwalającego śledzić długość cykli. Równocześnie ważne jest kontrolowanie owulacji, która może być obserwowana poprzez pomiar temperatury ciała, testy owulacyjne czy – w bardziej precyzyjnej formie monitoring USG wykonywany przez lekarza.

Objawy związane  z nadmiarem androgenów jak trądzik, nadmierne owłosienie czy wypadanie włosów można łatwo skontrolować  robiąc zdjęcia w kilkutygodniowych odstępach. Zdjęcia mogą pomóc w ocenie nasilenia objawów, które na co dzień mogą być trudno zauważalne.

Zwiększona insulinooporność i problemy z metabolizmem warto kontrolować nie tylko poprzez ważenie, ale także przez mierznie obwodu talii. Nawet niewielka utrata wagi może mieć pozytywny wpływ na gospodarkę hormonalną.

Nieodłącznym elementem monitorowania postępów są również badania laboratoryjne, które warto wykonywać co kilka miesięcy zgodnie z zaleceniami lekarza. Wyniki dotyczące poziomu glukozy i insuliny, hormonów płciowych, SHBG czy markerów tarczycy pomagają ocenić, czy leczenie farmakologiczne lub niefarmakologiczne przynosi poprawę.

Jak PCOS wpływa na płodność?

Zespół policystycznych jajników wpływa na płodność, ale nie zawsze oznacza bezpłodność. Duża ilość pacjentek dowiaduje się o tym, ze ma zespól policystycznych jajników gdy mimo wielu prób, pojawiają się problemy z zajściem w ciążę.

Podstawowym problemem z płodnością w PCOS są nieregularne cykle oraz zaburzenia owulacji. Dzieje się tak, ponieważ nadmierna produkcja androgenów oraz insulinooporność zaburzają dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach. Zamiast jednego dominującego pęcherzyka powstaje wiele małych, które nie dojrzewają do owulacji.

Przy rzadkich cyklach mogą wystąpić także problemy fizjologiczne związane z endometrium. Błona śluzowa macicy może być zbyt cienka lub zbyt gruba i nie być gotowa na przyjęcie zarodka.

Jednak należy pamiętać, że PCOS, chociaż może utrudniać zapłodnienie, nie wyklucza ciąży. Dzięki właściwej terapii, redukcji masy ciała, kontrolowaniu insulinooporności, wywoływaniu owulacji przy pomocy farmakoterapii oraz wsparciu specjalisty można uzyskać satysfakcjonującą owulację i zajść w ciążę.

Zespół policystycznych jajników - najczęściej zadawane pytania

Zespół policystycznych jajników jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym i budzi wiele pytań dotyczących zdrowia, płodności oraz codziennego funkcjonowania. Ze względu na zróżnicowane objawy i indywidualny przebieg choroby, ważne jest udzielenie rzetelnych informacji, które pomogą lepiej zrozumieć istotę PCOS oraz dostępne metody leczenia.

Czym różni się PCOS od insulinooporności i jak są ze sobą powiązane?

Choć PCOS i insulinooporność to dwa odrębne zaburzenia, to ich współistnienie może znacząco wpływać na zdrowie kobiet z zespołem policystycznych jajników. PCOS jest przede wszystkim schorzeniem hormonalnym, prowadzącym do zaburzeń owulacji, z kolei insulinooporność jest zaburzeniem metabolicznym, w którym komórki organizmu słabiej reagują na insulinę, przez co organizm produkuje jej coraz więcej.

Choć IO może występować samodzielnie, u wielu kobiet z PCOS stanowi ona istotny czynnik nasilający objawy. Wysoki poziom insuliny pobudza jajniki do zwiększonej produkcji androgenów, które zaburzają dojrzewanie pęcherzyków i prowadzą do nieregularnych owulacji. Jednocześnie insulina obniża stężenie SHBG, co zwiększa ilość wolnego testosteronu i nasila objawy PCOS. Dodatkowo tkanka tłuszczowa, szczególnie brzuszna, sprzyja zarówno insulinooporności, jak i nadprodukcji androgenów, tworząc błędne koło. W efekcie oba zaburzenia wzajemnie się wzmacniają, a ich współwystępowanie jest częste i klinicznie istotne.

Jak PCOS wpływa na skórę i włosy?

Zaburzenia hormonalne, szczególnie wysoki poziom androgenów ma wpływ na kondycję włosów i skóry. Kobiety z PCOS czeto borykają się z nadmiernie przetłuszczającą się skórą i trądzikiem hormonalnym.  Natomiast insulinooporność występująca z PCOS jest przyczyną przebarwień występujących zazwyczaj na szyi, pod pachami i w pachwinach.

Z kolei hirsutyzm jest charakterystycznym objawem zespołu policystycznych jajników i objawia się nadmiernym owłosieniem ciała. Androgeny stymulują wzrost ciemnych, twardych włosów w miejscach typowych dla mężczyzn jak twarz, klatka piersiowa, brzuch i okolice ud.

Paradoksalnie u kobiet może dojść także do przerzedzenia włosów. Androgeny oddziałują na mieszki włosowe, prowadząc do ich stopniowej miniaturyzacji. Pod wpływem testosteronu włosy stają się cieńsze, słabsze i rosną wolniej, aż w końcu przestają osiągać normalną długość. Zjawisko to nazywa się łysieniem androgenowym. Objawia się ono przerzedzeniem na czubku głowy i poszerzeniem przedziałka.

Jakie suplementy mogą wspierać organizm przy PCOS?

Choć suplementy diety nie zastąpią właściwej terapii, to mogą być jej skutecznym wsparciem.

• Inozytol- jest jednym z najczęściej polecanych suplementów dla kobiet z PCOS. Jego główne działanie polega na zwiększeniu wrażliwości na insulinę i obniżeniu poziomu androgenów, co może wspierać owulacje.

• Witamina D- niedobór witaminy D może nasilać insulinooporność, zaburzeni owulacji i wpływać na zwiększenie poziomu androgenów. Dawkowanie powinno być dobrane indywidualnie i przy niskim poziomie powinno wynosić ok. 2000–4000 IU/dzień.

• Kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA i DHA)- poprawiają gospodarkę lipidową, wrażliwość na insulinę, mają działanie przeciwzapalne i mogą wspierać dojrzewanie komórek jajowych.

• Minerały: magnez, cynk, selen- Magnez wspiera metabolizm i równowagę hormonalną. Cynk może pomagać w regulacji hormonów płciowych i wspiera skórę i włosy. Selen ma działanie antyoksydacyjne

• Witaminy z grupy B- szczególnie witamina B6 i B12 mają istotne znaczenie w regulacji poziomu progesteronu oraz wspierają prawidłowy metabolizm homocysteiny. Niedobory witaminy B6 mogą prowadzić do zaburzeń w fazie lutealnej i prowadzić do problemów z zapłodnieniem.

• Probiotyki- suplementacja probiotykami lub synbiotykami może okazać się pomocna przy PCOS, szczególnie u chorych z IO. Może ona także prowadzić do obniżenia stężeń androgenów u pacjentek, a w szczególności testosteronu. 

• Berberyna – bywa wymieniana jako pomocna w terapii insulinooporności.

Jak ćwiczenia fizyczne wpływają na gospodarkę hormonalną w PCOS?

Ćwiczenia fizyczne odgrywają kluczową rolę w leczeniu i łagodzeniu objawów PCOS. Aktywność ma bezpośredni wpływ na gospodarkę hormonalną w zespole policystycznych jajników działając na kilku poziomach:

• Zmniejszenie insulinooporności- aktywność fizyczna zwiększa wrażliwość na insulinę, co przekłada się na stymulację jajników do zmniejszenia produkcji androgenów co z kolei wpływa na uregulowanie cyklu menstruacyjnego i ograniczenie hirsutyzmu.

• Redukcja androgenów- regularny trening połączony z redukcją masy ciała może obniżać poziom testosteronu. Efektem jest zmniejszenie trądziku, owłosienia typu męskiego i poprawa równowagi hormonalnej.

• Wpływ na nastrój- ćwiczenia obniżają poziom kortyzolu czyli hormonu stresu, poprawiają wydzielanie endorfin i serotoniny co wspiera samopoczucie i ładzi wahania nastroju.

• Regulacja hormonów płciowych- regularna aktywność fizyczna wspiera prawidłową masę ciała i tkankę tłuszczową, co pośrednio wpływa na równowagę estrogenów i progesteronu, sprzyjając prawidłowej owulacji.

Czy dieta low-IG pomaga w redukcji objawów PCOS?

Dieta z niskim indeksem glikemicznym zalecana jest nie tylko dla osób z insulinoopornością i cukrzyków, ale może  być także znacząca  w terapii PCOS. Polega ona na spożywaniu produktów, które stopniowo podnoszą poziom glukozy we krwi, co zmniejsza wyrzut insuliny i poprawia wrażliwość komórek na ten hormon oraz ogranicza nadprodukcję androgenów odpowiedzialnych za zaburzenia owulacji, trądzik i nadmierne owłosienie.

Dieta taka obejmuje pełnoziarniste produkty, warzywa, rośliny strączkowe i białko, a ogranicza cukry proste i przetworzoną żywność. Regularne stosowanie diety niskoglikemicznej poprawia cykl menstruacyjny, wspiera owulację, redukuje masę ciała i korzystnie wpływa na samopoczucie kobiet z PCOS.

Podsumowanie – jak skutecznie radzić sobie z PCOS?

Choć PCOS jest poważnym schorzeniem, które nieleczone może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych to istnieją formy wpierające radzenie sobie z objawami choroby.

Odpowiednia terapia obejmująca farmakoterapię, zmianę stylu życia i wprowadzenie suplementacji może znacznie poprawić jakość życia kobiet z zespołem policystycznych jajników, a współczesne metody leczenia są w stanie wyeliminować problemy z zajściem w ciążę u pacjentek z problemami z owulacją.

Oprócz standardowego leczenia medycznego warto rozważyć stosowanie suplementów wspierających farmakoterapię, a w przypadku problemów z nastrojem można skorzystać z pomocy psychologa, który pomoże radzić sobie ze stresem, obniżoną samooceną i poprawić komfort życia codziennego.

Bibliografia:

Metabolika.pl

Skorskadietetyk.com

Endokrynologia ginekologiczna; Piotr Henryk Skałba

Dieta w zespole policystycznych jajników PCOS; Spencer Tara

Zobacz także:

Jak dbać o higienę intymną?

Walka z trądzikiem u dorosłych: Skuteczne strategie i najnowsze metody leczenia

Insulinooporność - jaka dieta naprawdę działa? Co jeść, a czego unikać