Cholesterol - funkcje i wpływ na zdrowie

Co to jest cholesterol?

Choć odpowiedni poziom cholesterolu jest niezbędny dla naszego zdrowia, to jednak jego nadmiar jest niebezpieczny dlatego warto wiedzieć co to jest cholesterol i jaki styl życia poradzić aby cieszyć się długim zdrowiem

Źródła naukowe podają, że cholesterol jest związkiem chemicznym zaliczanym do tłuszczy czyli lipidów z grupy steroli. Obecność cholesterolu jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, znajduje się on w każdej komórce ciała i we krwi transportowany jest przez lipoproteiny.

Poziom cholesterolu we krwi jest wynikiem współdziałania genetyki i stylu życia. Niektóre osoby mają genetyczną skłonność do wysokiego poziomu cholesterolu, co nazywa się hipercholesterolemią rodzinną. Jednak w większości przypadków kluczowe znaczenie mają dieta, aktywność fizyczna i nawyki zdrowotne.

Czy cholesterol jest szkodliwy?

Cholesterol sam w sobie nie jest szkodliwy. Ważne jednak aby jego poziom był zrównoważony, a w naszej diecie przeważały produkty zwierające fosfolipidy o wysokiej gęstości.  Odpowiedni poziom HDL jest istotny dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, jednak cholesterol pochodzący z produktów takich jak tłuste mięso, półprodukty czy jedzenia typu fast food często prowadzi do poważnych chorób układu krążenia. Dlatego istotne jest to aby zachować równowagę między cholesterolem LDL i HDL i niezdrowe produkty lepiej zastąpić  rybami, chudym mięsem i olejami roślinnymi.

Warto także przeprowadzać badania profilaktyczne, dzięki którym upewnimy się czy cholesterol w naszej krwi nie przekracza zalecanych norm. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób znajdujących się w grupie ryzyka zagrożonych chorobami serca i układu krążenia.

Funkcje cholesterolu

Chociaż nadmiar cholesterolu może prowadzić do problemów zdrowotnych, odpowiednie ilości są potrzebne dla prawidłowego działania naszych komórek, a funkcje cholesterolu są podstawą wielu procesów zachodzących w naszym ciele.

Budowa komórek

Najważniejszą funkcją  cholesterolu jest jego udział w budowie komórek. Bez cholesterolu zaburzona zastałaby ich elastyczność i struktura wskutek osłabienia błon komórkowych.

Produkcja hormonów

Cholesterol wpływa na metabolizm, reprodukcję i reakcje na stres. Jego rola  w tych procesach polega na udziale w produkcji hormonów, do których należą zarówno hormony płciowe jak estrogen, progesteron i testosteron oraz hormonów steroidowych jak kortyzol czy aldosterol.

Synteza witaminy D

Właściwości witaminy D charakteryzuje jej wytwarzanie pod wpływem promieniowania UV. Nie byłoby to możliwe bez odpowiedniego poziomu cholesterolu, który jest prekursorem wytwarzania witaminy D dostarczając surowiec, dzięki któremu proces ten jest możliwy, a zbyt niski poziom cholesterolu może wpłynąć na niedobory witaminy słońca.

Produkcja kwasów żółciowych

Kwasy żółciowe biorą udział w trawieniu tłuszczów i wchłanianiu witamin jak witaminy A,D,E i K. Cholesterol jest przekształcany w kwasy żółciowe w wątrobie przez enzymy odpowiedzialne za szereg reakcji chemicznych. Należy jednak pamiętać, że pomimo tego, że cholesterol jest prekursorem tworzenia się kwasów żółciowych, to nadmiar cholesterolu może porwadzić do tworzenia się kamieni żółciowych.

Transport składników odżywczych

Funkcje cholesterolu w transporcie polegają na tym, że jest o składnikiem lipoprotein transportujących składniki odżywcze i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach do komórek organizmu.

Wpływ na układ nerwowy

Cholesterol jest składnikiem meliny, czyli substancji otaczającej neurony w efekcie czego ma on właściwości ochronne neuronów i przyspiesza przewodzenie impulsów nerwowych.

Rodzaje cholesterolu

Istnieje kilka podziałów cholesterolu w zależności od rodzaju lipoprotein jak i w oparciu o źródła dostarczania tego składnika do organizmu. Główne rodzaje cholesterolu występujące w naszym ciele to:

• Cholesterol LDL- transportuje cholesterol z wątroby do komórek, jednak w większej ilości może odkładać się w postaci blaszek miażdżycowych.C
• Cholesterol HDL- transportuje nadmiar cholesterolu do wątroby gdzie jest przetwarzany i usuwany.
• Cholesterol VLDL- odpowiada za transport trigicerydów do tkanek. Po ich uwolnieniu przekształca się w LDL.
• Chylomikrony- obecne są we krwi krótko po posiłku, a ich główną funkcją jest transport tłuszczów i cholesterolu z jelit do wątroby.
• Triglicerydy- nie są w zasadzie tłuszczami, ale lipidem magazynującym energię.

Podział cholesterolu ze względu na źródła, możemy oprzeć na tym czy dostarczany jest z zewnątrz czy jest efektem wewnętrznych procesów metabolicznych.

• Cholesterol egzogenny- dostarczany jest z jedzeniem głównie produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso, jaja, mleko, sery i masło. W tym przypadku cholesterol wchłaniany jest w jelitach i transportowany do krwi.
• Cholesterol endogenny- jest produkowany przez nasz organizm wątrobie, jelitach i innych komórkach  naszego ciała. Produkcja cholesterolu jest regulowana w zależności od zapotrzebowania i dostarczania z pożywieniem.

Cholesterol całkowity

Na cholesterol całkowity składa się suma wszystkich rodzajów cholesterolu, który krąży w naszym ciele. Wynik cholesterolu całkowitego jest wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowia, a jego pomiar jest istotnym elementem diagnostycznym. W skład cholesterolu całkowitego wchodzą takie frakcje jak cholesterol LDL., HDL oraz trójglicerydy.

Normy poziomu cholesterolu całkowitego wynoszą mniej niż 200 mg/dl. Zwiększony wynik może sugerować wysokie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Jednak podczas interpretacji wyników należy się skupić na poziomie cholesterolu w kontekście konkretnych frakcji oraz czynników jak wiek, płeć, styl życia i choroby towarzyszące.

Aby utrzymać cholesterol na odpowiednim poziomie, warto stosować zdrową dietę bogatą w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby i tłuszcze roślinne. Regularna aktywność fizyczna pomaga zwiększyć poziom HDL i zmniejszyć LDL. W przypadku znaczącego przekroczenia norm konieczne może być wprowadzenie farmakoterapii, np. statyn, które obniżają poziom cholesterolu we krwi.

Cholesterol LDL

Choć cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu jego nadmiar, zwłaszcza cholesterolu LDL, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. LDL opowiada za transport cholesterolu z wątroby i jelit do komórek organizmu, gdzie jest on wykorzystywany do budowy błon komórkowych i produkcji hormonów, jednak większych ilościach może odkładać się na ścianach tętnic, prowadząc do tworzenia się blaszki miażdżycowej. Miażdżyca to proces, w którym tętnice stają się wąskie i twarde, co ogranicza przepływ krwi i zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca i udar mózgu.

Chcąc zapobiec wysokiemu stężeniu cholesterolu LDL należy uważać na produkty zawierajcie tłuszcze nasycone, tłuszcze trans oraz cukry proste i produkty wysoko przetworzone. W celu zapobiegania odkładania się cholesterolu LDL oprócz diety ważny jest zdrowy styl życia obejmujący właściwy poziom aktywności  fizycznej oraz unikanie używek jak palenie tytoniu czy picie alkoholu.

Cholesterol HDL

Cholesterol HDL określany jest mianem „dobrego” cholesterolu. HDL pomaga usuwać nadmiar cholesterolu z organizmu, transportując go do wątroby, gdzie jest rozkładany i usuwany.

Jednak HDL nie tylko bierze udział w transporcie lipidów i ich metabolizmie, a on sam uczestniczy także w ochronie serca, wspiera funkcjonowanie śródbłonka naczyń krwionośnych oraz posiada właściwości antyoksydacyjne. Wysoki poziom HDL zmniejsza poziom LDL i odrodnie.

Źródła cholesterolu HDL to tłuszcze nienasycone znajdujące się w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, orzechach, nasionach oraz awokado, a także w rybach bogatych w kasy omega-3 i pełnoziarnistych produktach zbożowych.

W celu wparcia poziomu HDL ważny jest także styl życia jaki prowadzimy oraz ilość naszej codziennej aktywności fizycznej. Nie bez znaczenia jest także ograniczenie używek, które wpływają negatywnie nie tylko na poziom cholesterolu, ale także na zdrowie całego organizmu.

Triglicerydy

Triglicerydy to inny rodzaj tłuszczów obecnych we krwi, który również wpływa na ryzyko chorób serca. Tworzenie trójglicerydów jest efektem odkładania się w postaci tłuszczów nadmiernej ilości kalorii dostarczanych z podżywienia.

Odkładanie się trójglicerydów w komórkach tłuszczowych jest formą magazynowania energii, która jest uwalniania pod wpływem zapotrzebowania organizmu. Wysoki poziom triglicerydów może zwiększać ryzyko miażdżycy i innych problemów zdrowotnych.

Normy triglicerydów nie powinny przekraczać 150 mg/dl, a wysokość oscylująca w granicach 150-199 mg/dl jest górną granicą normy.

Wysoki poziom triglicerydów  tzw. hipertriglicerydemia, może być sygnałem problemów metabolicznych i wymaga dalszej diagnostyki oraz interwencji medycznej. Do innych przyczyn nalzeżą czynniki związane ze stylem życia pacjenta, do których zalicza się  niezdrowa diwa, brak aktywności fizyczne, używki, otyłość, a także niektóre choroby przewlekłe jak cukrzyca typu 2, niewydolność nerek i choroby wątroby.

Badania na cholesterol

Regularne badania profilaktyczne są ważne, ponieważ pozwalają monitorować poziom cholesterolu we krwi i w razie potrzeby podjąć odpowiednie kroki w celu jego obniżenia. Jeśli poziom cholesterolu jest zbyt wysoki, lekarz może zalecić zmianę stylu życia lub, w niektórych przypadkach, farmakoterapię w celu redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Podstawkowe badania na cholesterol są istotnym elementem oceny zdrowia sercowo-naczyniowego, zwłaszcza u osób znajdujących się w grupie ryzyka jak otyłość, cukrzyca, nadciśnienie czy obciążenie genetyczne.

Lipidogram czyi profil lipidowy mierzy ogólny poziom cholesterolu, a także wysokość frakcji HDL, LDL i triglicerydów. Do badania należy podchodzić na czczo oraz powstrzymać się od spożywania tłustych potraw i zażywania używek na kilka dni przed badaniem.

Normy poszczególnych parametrów wynoszą kolejno:

• dla cholesterolu całkowitego <200 mg/gl,
• dla LDL <100 mg/dl,
• dla HDL u mężczyzn≥ 40 mg/dl, u kobiet ≥ 50 mg/dl,
• dla triglicerydów <150 mg/dl.

Choć lipidogram jest najczęstszym badaniem poziomu cholesterolu, to lekarz w pewnych przypadkach może zlecić bardziej szczegółowe badania diagnostyczne jak:

Pomiar apolipoprotein: ApoB- wskazuje ilość cząsteczek LDL, ApoA1- jest głównym składnikiem HDL.

Cholesterol remnantowy- ocena lipiprotein resztkowych o znaczeniu dla rozwoju miażdżycy.

Testy genetyczne- wykrywanie mutacji odpowiedzialnych za hipercholesterolemię.

Bibliografia

H. Gertig, J. Przysławski; Rola tłuszczów w żywieniu człowieka

Ś. Zelmański, J. Budzyńska-Topolowska; Tłuszcze pożywienia i lipidy ustrojowe

J. Biernat; Żywienie, żywność a zdrowie