Jak rozpoznawać i leczyć endometriozę?

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna, w której komórki podobne do tych, które wyścielają wnętrze macicy, zaczynają rosnąć poza nią. Te komórki mogą rozwijać się na różnych narządach, takich jak jajniki, jajowody, jelita, pęcherz moczowy czy otrzewna i reagują na cykl menstruacyjny kobiety prowadząc do powstawania stanów zapalnych.

Czy endometrioza to nowotwór?

Endometrioza jest groźną chorobą, której nie zalicza się do chorób nowotworowych. Jednak budowa tkanek przerostowych endometrium może posiadać niektóre cechy charakterystyczne dla nowotworów złośliwych.

Ponadto badania dowodzą, że u kobiet chorych na endometriozę wzrasta ryzyko niektórych nowotworów. Pacjentki z endometriozą są narażone na raka jajnika, jelita grubego czy chłoniaki nieziarnicze.

Endometrioza może prowadzić do wielu komplikacji zdrowotnych spowodowanych przez blizny i zrosty między narządami oraz torbiele endometrialne na jajnikach, które wywołują ból i dyskomfort, a także problemy z płodnością. Torbiele endometrialne mogą pękną co jest stanem zagrażającym życiu dlatego istotnym elementem są regularne kontrole ginekologiczne.

Kto znajduje się w grupie ryzyka zachorowania na endometriozę?

Na endometriozę mogą zachorować kobiety w każdym wieku, jednak znacznie rzadziej jest ona diagnozowana u kobiet po menopauzie. Największą grupą pacjentek, u których stwierdza się endometriozę stanowią kobiety w wieku rozrodczym jednak coraz więcej przypadków diagnozuje się również u dziewcząt, które dopiero weszły w okres dojrzewania.

Dużą rolę w endometriozie odgrywa genetyka. Jeśli matka, siostra lub inne bliskie krewne cierpiały na tę chorobę, ryzyko rozwoju endometriozy u danej kobiety wzrasta.

Endometrioza jest łączona z wysokim poziomem estrogenu, dlatego uwagę na stan zdrowia powinny zwrócić kobiety, które są wystawione na  jego długotrwałe działanie. Zwłaszcza kobiety, które zaczęły miesiączkować w młodym wieku oraz pacjentki które nie rodziły są bardziej narażone na rozwój endometriozy. Uważa się, że ciąża, a zwłaszcza wielokrotne ciąże, mogą dawać okresy "odpoczynku" od miesiączki i wpływu estrogenów, co zmniejsza ryzyko rozwoju endometriozy.

Niektóre wady w budowie narządów płciowych, które utrudniają swobodny przepływ krwi menstruacyjnej z macicy, mogą prowadzić do endometriozy.

Rozwój endometriozy może być także zależny od ekspozycji na dioksyny i chemikalia. Dioksyny to toksyny które mogą zakłócać działanie hormonów i prowadzić do zmian w układzie rozrodczym.

Szczególe uwagę powinny zachować kobiety z innymi schorzeniami ginekologicznymi, ponieważ schorzenia takie jak zespół policystycznych jajników, wady wrodzone narządów płciowych, a także inne problemy z cyklem menstruacyjnym mogą zwiększać ryzyko endometriozy.

Objawy endometriozy

Choć endometrioza jest typową chorobą ginekologiczną to jej objawy mogą sięgać także innych narządów ze względu na jej ekspansywny charakter. Objawy endometriozy mogą także różnić się u pacjentek, co spowodowane jest stopniem zaawansowania choroby i jej przebiegiem.

Najbardziej charakterystyczne objawy endometriozy to silny ból podbrzusza, który nasila się w trakcie menstruacji, ale może również występować przed, w trakcie i po miesiączce. Ból może być stały, przewlekły, a także promieniować do innych części ciała, takich jak plecy czy nogi.

Menstruacja przy endometriozie jest opisywana przez większość kobiet jako bardzo bolesna, różniąca się od normalnych bóli menstruacyjnych. Stosowanie NLPZ zazwyczaj nie przynosi oczekiwanych skutków, a ból jest na tyle intensywny, że utrudnia normalne funkcjonowanie. Miesiączka podczas endometriozy jest obfita i często występują w niej skrzepy.

Endometrioza bywa przyczyną bólu podczas stosunku. Ból może utrzymywać się również po zakończeniu kontaktu intymnego, a objaw ten jest związany z obecnością zrostów i blizn w narządach miednicy.

Ze względu na anatomię, kobiety mogą odczuwać problemy ze strony układu moczowego i trawiennego. Zaniepokoić nas powinien ból podczas oddawania moczu i wypróżniania. Jeśli ognisko endometriozy rozwija się w okolicach pęcherza moczowego pacjentki, częstość mikcji bywa zwiększona, a u niektórych pani może dochodzić do nietrzymania moczu wskutek endometriozy.  

Endometrioza wpływa na zaburzenia płodności. Czasami choroba przebiega bezobjawowo, co utrudnia diagnozę, a pacjentki dowiadują się o niej dopiero gdy występują u nich problemy z zajściem w ciążę.

Zmęczenie jest kolejnym charakterystycznym objawem endometriozy. U pacjentek występują również często wahania nastroju, PMS czy drażliwość.

Jednak występowanie endometriozy nie zawsze wiąże się z odległością macicy i u niektórych osób ogniska endometriozy można odnotować w takich rejonach jak siatkówka oka, skóra, płuca a nawet mózg.

Diagnostyka endometriozy

Endometrioza jest chorobą niezwykle trudną do zdiagnozowania. Szacuje się, że na to schorzenie cierpi około 3mln kobiet w Polsce, jednak nie są to dane miarodajne i w rzeczywistości chorych może być więcej, ponieważ są błędnie zdiagnozowane.

Objawy endometriozy są często niespecyficzne i mogą naśladować inne schorzenia ginekologiczne lub układu pokarmowego. Kluczowe jest połączenie wywiadu lekarskiego, badań obrazowych oraz w niektórych przypadkach zabiegów chirurgicznych, aby potwierdzić diagnozę.

Pierwszym krokiem w diagnostyce jest szczegółowy wywiad medyczny. Lekarz pyta pacjentkę o objawy, typowe dla tego schorzenia.

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest badanie ginekologiczne. Na tym etapie lekarz może wykryć ewentualne zgrubienia lub zrosty jak i ból podczas badania, szczególnie w rejonie jajników lub za macicą.

Badania obrazowe w endometriozie nie są w stanie wykryć wszystkich jej form, ale mogą pomóc w diagnozie większych zmian, takich jak torbiele endometrialne. Najczęściej stosowaną formą obrazowania jest USG dopochwowe jednak w przypadku podejrzenia głębokiej endometriozy lekarz może skierować pacjentkę na badanie rezonansem magnetycznym.

Najbardziej wiarygodną formą diagnostyki endometriozy jest laparoskopia. Podczas zabiegu lekarz wprowadza laparoskop przez małe nacięcie w brzuchu, aby bezpośrednio zobaczyć narządy miednicy i zidentyfikować ogniska endometriozy. W trakcie laparoskopii możliwe jest także usunięcie wykrytych zmian lub pobranie próbek do badania histopatologicznego,, ostatecznie potwierdzającego chorobę.

Leczenie endometriozy

Leczenie endometriozy jest zależne od stopnia zawansowania choroby, jej umiejscowienia oraz nasilenia objawów.

Farmakologiczne metody leczenia endometriozy obejmują leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz terapię hormonalną. NLPZ nie tylko maja za zadanie znieść ból, ale również zredukować stany zapalne wywołane przez chorobę. Terapia hormonalna na endometriozę jest dwukierunkowa. Najczęściej stosuje się antykoncepcję hormonalną, której celem jest pomoc w regulacji cyklu, zmniejszenie bólu oraz ograniczenie krwawienia. Stosowanie antykoncepcji w sposób ciągły, bez przerw na miesiączki, może przynieść efekt w zahamowaniu rozwoju ognisk endometriozy.

Inną formą terapii hormonalnej są leki wpływające na układ hormonalny poprzez blokowanie jego czynności. Leki te mają na celu wywołanie sztucznej menopauzy u pacjentki.

Chirurgiczne metody leczenia endometriozy obejmują głównie laparoskopię, czyli małoinwazyjną metodę chirurgiczną. Laparoskopia jest zarówno metodą diagnostyczną jak i leczniczą. Podczas zabiegu chirurg może zidentyfikować i usunąć ogniska endometriozy, zrosty i torbiele endometrialne. Zabieg ten zazwyczaj przynosi znaczną ulgę w bólu i poprawia szanse na zajście w ciążę.

W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy zmiany są duże lub rozległe, może być konieczna laparotomia, czyli otwarta operacja. Jest to bardziej inwazyjny zabieg, stosowany rzadziej, głównie w przypadku głębokiej endometriozy.

W skrajnych przypadkach, gdy inne metody leczenia nie przynoszą ulgi, a pacjentka nie planuje już dzieci, możliwa jest histerektomia czyli chirurgiczne usunięcie macicy. W zależności od przypadku, lekarz może również zdecydować o usunięciu jajników, co redukuje produkcję estrogenów, ale wprowadza pacjentkę w menopauzę.

Leczenie wspomagające w endometriozie obejmuje fizjoterapię, dietę oraz pomoc psychologiczną. Odpowiednie ćwiczenia i masaże są pomocne w łagodzeniu bólu, natomiast dieta może zminimalizować czynniki ryzyka wywołujące chorobę i nasilające jej objawy. Dlatego warto zminimalizować spożycie cukrów, tłuszczy oraz używek.

Wsparcie psychologiczne to istotny element w leczeniu endometriozy, ponieważ choroba wpływa na zdrowie psychiczne pacjentki, prowadząc do depresji, lęku czy chronicznego stresu.