Czy szkorbut jest chorobą wymarłą?

Szkorbut, niegdyś śmiertelna choroba marynarzy i odkrywców, dziś jest całkowicie uleczalny i możliwy do uniknięcia dzięki zróżnicowanej diecie. Choroba ta jest przykładem dlaczego właściwa dieta jest niezbędna dla utrzymania zdrowia całego organizmu.

Czym jest szkorbut?

Szkorbut jest chorobą spowodowaną przez niedobór witaminy C. Choć obecnie choroba ta rzadko występuje to nadal zdarzają się jej epizody u osób, których dieta jest uboga lub mają problemy z przyswajaniem składników odżywczych i u osób uzależnionych od alkoholu.

Szkorbut był znany już od czasów starożytnych, jednak długo nie rozumiano jego przyczyn. Pierwsze wzmianki o tej chorobie pojawiają się w tekstach starożytnych Egipcjan, Greków i Rzymian, choć dokładnie nie wiedziano, co ją powoduje. Szkorbut był chorobą o wysokiej śmiertelności, zwłaszcza w czasach, gdy nie znano jego przyczyn ani skutecznych metod leczenia. Przed XVIII wiekiem szkorbut zabijał tysiące marynarzy, podróżników i żołnierzy, a śmiertelność w dłuższych wyprawach morskich mogła dochodzić nawet do 80% załogi.

Dawne metody leczenia szkorbutu polegały między innymi na podawaniu octu, soli i preparatów ziołowych, które nie sprawdzały się w przypadku leczenia niedoborów witaminy C. Cześć terapii opierała się na spuszczaniu krwi co dodatkowo osłabiało organizm chorego.

Dopiero przełom XVIII i XIX wieku i badania przeprowadzane przez Jamesa Linda dowiodły, że zachorowalność na szkorbut wzrasta w związku z ubogą dietą, a zwłaszcza z brakiem cytrusów. Od tego czasu zaczęto podawać marynarzom profilaktyczne dawki witaminy C w postaci soku z cytryny co zmniejszało zachorowalność wśród załogi.

Przyczyny i objawy szkorbutu

Niedobór witaminy C w szkorbucie zaburza wiele funkcji takich jak synteza kolagenu, wspieranie układu odpornościowego oraz gojenie ran. Wczesne objawy szkorbutu obejmują zmęczenie, osłabienie, drażliwość i apatię. Brak energii jest pierwszym objawem wynikającym z osłabienia tkanek i ogólnego stanu zapalnego.

Wraz z czasem, rozwój szkorbutu powoduje inne poważne objawy jak:

• Bóle mięśni i stawów będące wynikiem niewystarczającej produkcji kolagenu i osłabienia tkanki łącznej.

• Krwawienie dziąseł i wypadanie zębów są najbardziej charakterystycznymi objawami szkorbutu. Dziąsła krwawią nawet przy niewielkim nacisku, a ich osłabienie prowadzi do wypadania zębów.

• Łatwe powstawanie siniaków będące wynikiem osłabieniem naczyń krwionośnych.

• Osłabiona kondycja włosów i paznokci wynikająca z niedostatecznego poziomu kolagenu. Włosy mogą stać się suche i łamliwe, pojawiają się zmiany skórne, a paznokcie stają się kruche.

• Słabe gojenie się ran w skutek niedoboru witaminy C, której brak osłabia zdolności organizmu do regeneracji tkanek.

• Obrzęki i bóle kończyn będące efektem wyniszczenia organizmu.

• Anemia związana z przewlekłymi krwotokami.

• Niewydolność narządów i śmierć. Jeśli niedobór witaminy C nie jest uzupełniany szkorbut może prowadzić do poważnych uszkodzeń  narządów wewnętrznych i zakończyć się śmiercią.

Kto jest zagrożony szkorbutem?

Osoby szczególnie narażone na szkorbut to pacjenci, których dieta jest uboga w owoce i warzywa. Obecnie w grupach ryzyka znajdują się starsze osoby oraz najmłodsze dzieci, a także osoby cierpiące na zaburzenia odzywania jak anoreksja, bulimia czy stosujące restrykcyjne diety bez uzupełniania ich we właściwą suplementację.

Zachorowalność na szkorbut obserwuje się również w przypadku chorób upośledzających właściwe wchłanianie składników odżywczych z przewodu pokarmowego. Do niedoborów witaminy C może prowadzić także alkoholizm i spożywanie substancji psychoaktywnych ze względu na zaburzenie nawyków żywieniowych.

Szkorbut jest także charakterystyczną chorobą występującą w środowiskach skrajnego ubóstwa, gdzie dostęp do regularnych, pełnowartościowych posiłków jest ograniczony.

Jak wyleczyć szkorbut?

O ile choroba zostanie wykryta wystarczająco wcześnie, leczenie szkorbutu opiera się na uzupełnieniu niedoboru witaminy C. Pierwszym krokiem w leczeniu jest identyfikacja niedoboru witaminy C na podstawie objawów klinicznych oraz historii dietetycznej pacjenta. Witamina C odrywa kluczową rolę w syntezie kolagenu czyli białka niezbędnego dla prawidłowej budowy i funkcjonowania tkanki łącznej.

Przywrócenie właściwego poziomu witaminy C w organizmie pozwala na regenerację osłabionych tkanek, przywraca ich elastyczność, wspomaga gojenie ran oraz zmniejsza krwotoki i obrzęki.

Podstawą leczenia szkorbutu jest zmiana nawyków żywieniowych i wprowadzenie do diety produktów będących bogatymi źródłami witaminy C. Można także  rozważyć poszerzenie o farmakologiczną suplementację witaminy C w postaci płynów, proszków, kapsułek i tabletek. Właściwa dawka witaminy C zależy od stanu zdrowia pacjenta i wacha się pomiędzy 300, a 1000 mg witaminy C na dobę. Warto nadmienić, że namiar kwasu askorbinowego jest wydalany z moczem w związku  z czym witamina C ma niskie działanie toksyczne, a jej przedawkowanie może objawiać się dolegliwościami jelitowymi jak biegunka. Jednak na witaminę C powinny uważać osoby ze skłonnością do chorób nerek, szczególnie w przypadku kamicy nerkowej, ponieważ może ona przyczyniać się do powstawania kamieni wapniowo-szczawianowych.

Źródła witaminy C

Witamina C jest witaminą nietrwałą występująca w naturalnych źródłach żywności dlatego dostarczanie jej z dietą powinno być ograniczone w obróbce.

Klasyczny źródłem witaminy C są owoce cytrusowe jednak najnowsze badania dowodzą że pod względem ilości kwasu askorbinowego wśród owoców prym wiedzie kiwi. Oprócz tego, źródła witaminy C w owocach to acerola, czarna porzeczka, truskawki, papaja, ananas, mango i melony oraz owoce dzikiej róży i pigwy.

Warzywa bogate w witaminę C to przede wszystkim papryka, która ma jej najwięcej oraz brokuły, brukselka, kapusta, jarmuż, szpinak i kalafior.

Witamina C znajduje się również w wielu popularnych ziołach, które możemy hodować zarówno w ogródku, jak i całorocznie na naszych parapetach. Podstawowe źródło witaminy C wśród ziół stanowi natka pietruszki, którą możemy dodawać do kanapek, zup, a nawet soków oraz popularne i łatwe w uprawie koper i rzeżucha.