Cichy problem: insulinooporność – jak ją rozpoznać i leczyć?

Co to jest insulinooporność?

Wiele osób zadaje sobie pytanie: co to jest Insulinooporność i jakie daje objawy. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę odpowiedzialnym za regulacje poziomu cukru w organizmie. W przypadku insulinooporności glukoza nie może skutecznie przedostać się do komórek, co prowadzi do jej podwyższonego stężenia we krwi mimo prawidłowej pracy trzustki, która wciąż wytwarza insulinę.

Brak reakcji prowadzi do zwiększonej produkcji insuliny w celu utrzymania prawidłowego poziomu cukru, co sprzyja rozwojowi hiperinsulinemii a z czasem poważnych schorzeń jak cukrzyca typu II, otyłość, nadciśnienie i innych zaburzeń metabolicznych.

Insulinooporność rozwija się stopniowo i przez długi czas może nie dawać wyraźnych objawów. Dobrą wiadomością jest to, że wykryta wczas insulinooporność można kontrolować poprzez wprowadzenie zmian w diecie, regularny ruch, redukcję stresu i zmiany w stylu życia.

Dlaczego insulinooporność jest niebezpieczna?

Insulinooporność jest niebezpiecznym stanem, który przez długi czas może nie dawać żadnych objawów, a pierwsze oznaki insulinooporności są często bagatelizowane i przypisywane zmęczeniu. Tymczasem wraz z bezobjawowym rozwojem insulinooporności jednocześnie rośnie ryzyko chorób metabolicznych.

Mimo, że wpływa ona na ogólny stan zdrowia i może prowadzić do poważnych chorób, to najprościej opisać ją jako stan przedcukrzycowy. Nadmierna praca trzustki prowadzi do jej przeciążenia i jest czynnikiem zapalnym w rozwoju cukrzycy typu drugiego, wskutek zmęczenia trzustki i wzrostu poziomu cukru we krwi.

Z insulinoopornością ściśle związany jest rozwój chorób układu krążenia. Przewlekła hiperinsulinemia prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, a wysoki poziom cukru sprzyja rozwojowi miażdżycy. Cechą charakterystyczną insuliny jest jej zdolność do zatrzymywania sodu i wody w organizmie wskutek czego rośnie ciśnienie krwi, które obciąża serce i naczynia krwionośne. Insulinooporność jest często powiązana z wysokim poziomem trigicerydów, niskim poziom HDL i jednoczesnym wzrostem cholesterolu LDL co jest prostą drogą do odkładania się blaszek miażdżycowych, a osoby z IO mają podwyższone markery stanu zapalnego, który przyspiesza procesy miażdżycowe i uszkodzenia naczyń. Skutki insulinooporności dla układu krążenia są poważne i mogą porwadzić do:

• miażdżycy tętnic wieńcowych,
• zawału serca,
• choroby niedokrwiennej serca,
• zwiększonego ryzyka udaru mózgu,
• zespołu metabolicznego (połączenie otyłości, nadciśnienia, zaburzeń lipidowych i IO).

Wysoki poziom insuliny sprzyja magazynowaniu tłuszczu szczególnie w okolicy brzucha. W insulinooporności organizm produkuje jej więcej, więc trudniej spalać tłuszcz, nawet przy diecie i ruchu. Tkanka tłuszczowa w okolicy brzucha nie jest bierna i wydziela substancje zapalne i hormonalne, które pogarszają wrażliwość na insulinę, w efekcie czego powstaje błędne koło. Otyłość brzuszna zwiększa ryzyko:

• chorób serca,
• cukrzycy typu 2,
• stłuszczenia wątroby,
• nadciśnienia,
• zaburzeń hormonalnych.

Insulinooporność jest czynnikiem wpływającym na gospodarkę hormonalną u kobiet. Wiele kobiet zastanawia się, jaki związek ma insulinooporność a ciąża i czy zaburzenia gospodarki insulinowej mogą utrudniać zajście w ciążę. Dzieję się tak ponieważ insulina wpływa nie tylko na metabolizm ale także na działanie hormonów płciowych. Jej wysoki poziom powoduje nadmierną produkcję androgenów przez jajniki, zaburzenia owulacji, nieregularne cykle miesiączkowe, a także zaburzenia owulacji i niewłaściwą jakość komórek jajowych które są częstym skutkiem przewlekłej insulinooporności. . Dodatkowo zwiększa się ryzyko:

• PCOS,
• poronień,
• niepłodności,
• zespołu hiperstymulacji jajników przy leczeniu niepłodności,
• zaburzeń miesiączkowania,
• zaburzeń hormonalnych tarczycy,
• spadek libido
• PMS.

Coraz więcej badań wskazuje na silny związek między insulinoopornością a chorobą Alzheimera. Niektórzy naukowcy nazywają nawet Alzheimera „cukrzycą typu 3” ze względu na zaburzenia gospodarki insulinowej w mózgu. W mózgu insulina działa jak neuroprzekaźnik, wspiera funkcje poznawcze i pamięć. Gdy dochodzi do insulinooporności, komórki nerwowe przestają prawidłowo reagować na insulinę, co może prowadzić do:

• zaburzeń metabolizmu glukozy w mózgu,
• nasilonego odkładania się beta-amyloidu – białka odpowiedzialnego za uszkodzenia neuronów,
• zwiększonego stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego,
• uszkodzenia naczyń krwionośnych, co pogarsza ukrwienie mózgu

Hiperinsulinemia czyli przewlekle podwyższony poziom insuliny we krwi może zwiększać ryzyko rozwoju niektórych nowotworów. Insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1) działają jak „nawóz” dla komórek stymulując ich wzrost i hamując naturalny proces ich obumierania. Z insulinoopornością najczęściej wiązane są nowotwory:

• piersi,
• trzonu macicy,
• jelita grubego,
• trzustki,
• wątroby,
• nerek.

Obciążenie zdrowia psychicznego w skutek insulinooporności to głównie zwiększone ryzyko wystąpienia depresji. Podwyższony poziom insuliny i glukozy sprzyjają stanom zapalnym w organizmie i zaburzają równowagę hormonalną, w tym poziom serotoniny czyli tzw. hormonu szczęścia. Ponadto osoby z IR często odczuwają przewlekłe zmęczenie, wahania nastroju i problemy z koncentracją.

Kto jest najbardziej narażony?

Choć zachorować na insulinooporność może każdy to istnieją pewne czynniki ryzyka sprzyjające rozwojowi insulinooporności, dlatego warto przeanalizować swój styl życia i wykonać odpowiednie badania profilaktyczne.

Osoby z nadwagą lub otyłością są narażeni na IR ze względu na wydzielanie przez tkankę tłuszczową (szczególnie brzuszną) substancji prozapalnych i hormonów zaburzających działanie insuliny, co prowadzi do zmniejszenia na nią wrażliwości. Szczególnie zagrożeni są mężczyźni z obwodem pasa powyżej 94 cm oraz kobiety powyżej 80 cm.

Osoby prowadzące siedzący tryb życia, z małą ilością ruchu. Mięśnie są głównym odbiorcą glukozy, a brak ruchy zmniejsza ich zdolność do jej wykorzystania.

Osoby stosujące dietę bogatą w cukry proste i tłuszcze nasycone, których nadmierne spożywanie prowadzi do wyrzutów insuliny, co z czasem prowadzi do uodpornienia komórek na jej działanie.

Osoby z obciążeniem genetycznym, zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały przypadki cukrzycy typu 2.

Osoby narażone na przewlekły stres lub cierpiące zaburzenia snu. Hormon stresu czyli kortyzol zaburza działanie insuliny, a brak snu nasila stany zapalne i pogarsza metabolizm glukozy.

Kobiety po menopauzie oraz te, które w ciąży miały cukrzycę ciążową lub urodziły dziecko o masie powyżej 4 kg. Ciąża ujawnia tendencje metaboliczne więc kobiety z cukrzycą ciążową mają zwiększone ryzyko rozwoju IR i cukrzycy typu 2 w przyszłości.

Objawy insulinooporności – na co zwrócić uwagę?

Przyczyną wielu problemów zdrowotnych może być insulinooporność. Objawy tego stanu mogą przez długi czas nie dawać o sobie znać, a ze względu na to że są one nieswoiste mogą być on mylone z innymi chorobami lub po prostu bagatelizowane.

Objawy insulinooporności mogą wybyć wieloukładowe, a kobiet najczęściej obserwuje się zaburzenia hormonalne. Często pogłębiona diagnostyka następuje wskutek problemów z zajściem w ciążę. Oprócz tego objawy hormonalne insulinooporności obejmują PCOS, zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm, trądzik, łojotok a nawet zaburzenia lub całkowity brak miesiączkowania.

Objawy ogólne często są zazwyczaj bagatelizowane lub przepisywane innym czynnikom. Pacjenci najczęściej zgłaszają nadmierne zręcznie, które nie ustępuje nawet po odpoczynku, wzmożony apetyt, zwłaszcza na słodycze, a po posiłku senność. Często występuje mgła mózgowa i zaburzenia koncentracji, a także wahania nastroju i zagrażające życiu stany depresyjne. Spora część osób zauważa problemy związane z gospodarką cukrową jak drżenie rąk, niepokój i wzmożony głód po kilku godzinach od posiłku.

Zaniepokoić nas powinno także jeśli pomimo diety i ćwiczeń fizycznych mamy problemy z zrzuceniem wagi i tłuszcz odkłada nam się głownie w okolicy brzucha, a także mamy zwiększone ciśnienie krwi oraz w wynikach bada krwi jest wyraźnie podwyższony poziom cholesterolu i triglicerydów.

Z dermatologicznej strony objawy skórne jakie daje insulinooporność to przebarwienia w postaci ciemnych plam występujących najczęściej na karku lub pod pachami. U niektórych osób skóra może być sucha i szorstka, a u innych występuje tendencja do trądziku i stanów zapalnych skóry.

Badania na insulinooporność

Wykrycie IR to połowa sukcesu, gdyż zmiana stylu życia i odpowiednia terapia farmakologiczna we wczesnym etapie jest w stanie  zapobiec poważnym powikłaniom w postaci chorób przewlekłych spowodowanych stanem jakim jest insulinooporność. Jakie badania należy wykonać najlepiej skonsultować z lekarzem, a część z nich musi być przeprowadzana pod nadzorem personelu medycznego ze względu na swoją inwazyjność.

Podstawowe badanie które pomaga ocenić poziom cukry we krwi przed posiłkiem to pomiar glukozy na czczo. Badanie wykonuje się przynajmniej 8 godzin po posiłku. Przed badaniem nie wolno pić innych płynów niż woda. Badanie można zrobić zarówno w laboratorium jak i w warunkach domowych przy użyciu odpowiedniego gleukometru. Właściwy wynik na czczo wynosi 70-99 mg/d, a zbyt wysoki poziom może sugerować zaburzenia metabolizmu glukozy.

Pomiar insuliny na czczo zazwyczaj wykonuje się rano, a pacjent powinien być, podobnie jak w przypadku pomiaru glukozy, przynajmniej 8 godzin po posiłku. Pomiar insuliny w domu nie jest możliwy, gdyż wymagany jest do tego odpowiedni sprzęt laboratoryjny. Wartości powyżej 10 mU/ml mogą wskazywać na insulinooporność lub cukrzycę.

Test doustnego obciążenia glukozą (OGTT) z pomiarem insuliny jest badaniem inwazyjnym i długotrwałym. Polega na podaniu roztworu 75 g glukozy i oznaczaniu poziomu glukozy oraz insuliny we krwi po 0, 30, 60, 90 i 120 minutach. Pozwala ocenić, jak organizm radzi sobie z glukozą i jak reaguje na insulinę. Jest to typowe badanie wykonywane w ciąży, a ze względu na możliwość wystąpienia reakcji niepożądanym może być wykonywane jedynie w placówkach medycznych.

HOMA-IR to wskaźnik służący do obliczania poziomu insulinooporności. Badanie polega na obliczeniu proporcji miedzy poziomem glukozy i insuliny we krwi. Badanie wykonuje się rano po nocnym odpoczynku i 8-12 godzinnej przerwie od jedzenia i picia. Normy dla HOMA-IR to wynik poniżej 1,0. Wartość 1,0-2,5 może sugerować wczesną insulinooporność, a powyżej 2,5 – insulinooporność.

W zależności od potrzeb lekarz może zlecić dodatkowe badania do których należą:

• morfologia,
• lipidogram,
• próby wątrobowe,
• TSH,
• kortyzol,
• CRP,
• kwas moczowy.

Jak leczyć insulinooporność?

To jak leczyć insulinooporność zależy od stanu zdrowia pacjenta, przyczyn i konsekwencji jakie insulinooporność spowodowała w organizmie. Zazwyczaj wystarczy zmiana stylu życia, chociaż w niektórych przypadkach może być konieczne wprowadzenie farmakoterapii.

Podstawowym lekiem stosowanym w przypadku insulinooporności jest metformina. Działa ona poprzez zmniejszenie wątrobowej produkcji glukozy i poprawienie wrażliwości tanek na insulinę. Zazwyczaj wprowadza się ją gdy zmiany w stylu życia nie przynoszą odpowiednich efektów. Efekty stosowania leku to nie tyko redukcja poziomu glukozy i insuliny ale także zmniejszone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, a w niektórych przypadkach metformina  może porwadzić do redukcji masy ciała. Stosowanie metforminy zawsze przeprowadza się pod kontrola lekarza, który dobiera odpowiednie dawkowanie leku. Jej zaletą są łagodne skutki uboczne, do których najczęściej należą problemy żołądkowo-jelitowe, które z czasem ustępują.

Inozytol jest suplementem diety, którego działanie głownie polega na redukcji hiperinsulinemii. Oprócz tego substancja ta przyczynia się do redukcji cholesterolu. Inozytol jest szczególnie polecany kobietom zmagającym się z PCOS, który często idzie w parze z insulinoopornośicą.

Berberyna jest substancją pochodzenia roślinnego, która jest często dostępna w postaci suplementów diety. Ma działanie podobne do metforminy i może wspomagać gospodarkę węglowodanową i lipidową. Jej stosowanie należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, gdyż może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami.

W ciężkich przypadkach lub gdy współistnieje otyłość lekarz może zadecydować o wprowadzaniu leków inkretynowych. Ze względu na mechanizm działania prowadzą one do utraty wagi poprzez spowalnianie opróżniania żołądka i redukcję apetytu, co jest istotne w kontekście insulinooporności i pooprawia wydzielanie insuliny.

Rzadziej stosuje się tiazolidynodiony, które zwiększają wrażliwość na insulinę jednak ich stosowanie może mieć poważne działania niepożądane m. in. retencję płynów czy przyrost masy ciała.

Styl życia – co warto zmienić?

Często zmiana stylu życia wystarczy aby wyleczyć insulinooporność. Leczenie głownie obejmuje zdrowy tryb życia i wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Ruch zwiększa wrażliwość komórek na insulinę i poprawia gospodarkę glukozowo-insulinową organizmu. Nawet umiarkowany wysiłek, taki jak codzienne spacery, może przynieść znaczące korzyści zdrowotne. Regularne ćwiczenia wspomagają także utrzymanie prawidłowej masy ciała, co jest niezwykle istotne, ponieważ nadwaga i otyłość są jednymi z głównych czynników ryzyka insulinooporności.

Oprócz ruchu, niezwykle ważną rolę odgrywa higiena snu. Bezsenność lub niska jakość snu mogą zaburzać gospodarkę hormonalną, sprzyjając rozwojowi insulinooporności. Osoby śpiące zbyt krótko lub nieregularnie częściej mają problemy z metabolizmem glukozy, co zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń cukrzycowych.

Nie bez znaczenia pozostaje również stres. Przewlekłe napięcie emocjonalne prowadzi do podwyższenia poziomu kortyzolu, hormonu, który wpływa negatywnie na działanie insuliny. Dlatego techniki redukcji stresu – takie jak medytacja, joga czy nawet hobby – powinny być nieodłącznym elementem zdrowego stylu życia.

Podsumowując, zmiana stylu życia jest podstawową i najskuteczniejszą metodą leczenia insulinooporności. Obejmuje ona nie tylko aktywność fizyczną, ale też dbałość o sen, redukcję stresu oraz świadome podejście do codziennych nawyków. Tylko kompleksowe podejście do zdrowia może skutecznie zahamować rozwój tego zaburzenia i przywrócić organizmowi równowagę metaboliczną.

Bibliografia:

cukrzyca.pl

Grójec M.; Otyłość bez tajemnic

Tatoń J.; Poradnik dla chorego na cukrzycę

Janiec W.; Kompendium farmakologii